“KUTÜ’L KULUB”
(EBU TALİB el-MEKKİ-ö.386/996)
Müellifin yaşadığı IV. asır, Abbasi hilafetinin dağılmaya yüz tuttuğu buhranlı ve istikrarsız bir dönemdir. İslam alemi, Abbasi yönetiminin dağılmasından sonra siyasi otorite açısından parçalanmış ve bazı mahalli sultanlıklara ayrılmıştır. Bu dönemde, Müslüman gruplar(ehl-i Sünnet/Şia) arasında yer yer çatışmalar çıkmış ve bu nedenle birçok insan hayatını kaybetmiştir. Üst seviyedeki yöneticiler, lüks ve israf içinde yaşarlarken; halk sefil ve perişan bir vaziyette hayatını sürdürmeye çalışmıştır.
Öte yandan bu asır, siyasi istikrarsızlığa rağmen ilmi, felsefi ve kültürel hareketler açısından canlı bir dönem olmuştur.[1]
- Ebu Talib el-Mekki’nin Hayatı ve Eserleri
Hayatı hakkında kaynaklarda fazla bilgi yoktur. Aslen İran’ın batısındaki Cebel bölgesinden olup Mekke’de uzun süre kaldığı ve burada yetiştiği için Mekki nisbesini aldı. Acemi diye de tanındığına göre Arap olmadığı anlaşılmaktadır.
Gazali ve Abdulkadir-i Geylani üzerinde önemli tesirleri olan Ebu Tailb el-Mekki hakkında Ebu Nasr es-Serrac, Kelabazi, Ebu Abdurrahman es-Sülemi, Eb Nuaym el-İsfahani, Kuşeyri, Hücviri vb. sufi tabakat müellifleri bilgi vermezler.
Öğrenimine Mekke’de başlayan ve burada hadis tahsil eden Ebu Talib çeşitli beldeleri dolaştı, gittiği yerlerde tanınmış âlimlerden faydalandı. Oralarda vaazlar verdi ve ders okuttu. Muhammed b. Hasan el-Acurri, Ali b. Ahmed el-Masisi ve Muhammed b. Ahmed el-Cercerai gibi muhaddislerden hadis rivayet etti. Basra’da Salimiyye fırkasının kurucusu Ebu’l Hasan İbn Salim ile (ö.350/961) tanıştı (Kutü’l kulub, II,192, 294).Onun kelam ve tevhid konusundaki görüşlerini benimsedi. İbn Salim’in ölümünden sonra Basra’ya gitti.(İbnü’l Cevzi, VII, 189). Hayatının son yıllarını Bağdat’ta vaizlik yaparak geçirdi. 6 Cemaziyelahir 386’da (26 Haziran 996) vefat edince buradaki Maliki Mezarlığı’nda toprağa verildi. [2]
Ebu Talip el-Mekki’nin bugün mevcut olan yegane eseri, Kutü’l Kulub’tur. Bundan başka, günümüze ulaşamayan veya aidiyeti şüpheli birkaç eser daha kaynaklarda kendisine atfedilmektedir:
1. el-Erbeun
2. İlmü’l-Kulub
3. Tevhid
4. Tefsir
5. Müşkilü İ’rabi’l-Kur’an
6. İlmü’l-Kulub
7. el-Beyanü’ş-Şafi
8. Menasikü’l-Hac
9. el-Müsned[3]
B.Kutü’l-Kulub’un Yazılış Sebebi
Ebu Talip el-Mekki, eseri hangi sebeple yazdığını açık bir şekilde ifade etmemektedir. Ancak, dönemin özellikleri göz önünde tutulduğunda bir tahminde bulunmak mümkündür. Müellifin yaşadığı asır, tasavvuf ehli ile ona karşı olanların münakaşa halinde bulundukları bir dönemdir. Dolayısıyla onun bu eseri, iki taraf arasında bir köprü kurmak ve Tasavvuf’un Kur’an ve Sünnet çizgisinde bir ilim olduğunu ortaya koymak amacıyla kaleme alındığını rahatlıkla söyleyebiliriz.[4]
C.Kutü’l-Kulub’un Muhtevası
Kutü’l-Kulub müellifin eserde aldığı şekliyle 48 ana başlıktan oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla:
1. Muameleye dair bazı ayet-i kerimeler
2. Gece ve gündüz evradı ile ilgili ayetler,
3. Müridin gece ve gündüz farz ve nafile olarak yapması gereken ameller,
4. Sabah namazında selamdan sonra okunması mendup ve müstehap olan zikir ve ayetler,
5. Sabah namazından sonra okunacak seçme dualar,
6. Müridin sabah namazından sonra yapacağı ameller,
7. Gündüzün yedi evradı,
8. Gecenin beş evradı
9. Fecir vakti,
10. Zeval vakti,
11. Gündüz ve gece namaz kılmanın fazileti,
12. Vitir ve teheccüd namazının fazileti,
13. Kulun uykudan uyandığında ve sabah kalktığında söylemesi müstehab olan sözler,
14. Gece ibadetinin taksimi ve gece ibadete kalkanların sıfatları,
15. Kulun tesbih, zikir ve dua olarak yapacağı virdler, cemaatle namaz kılmanın fazileti, duaların kabul edilmesi umulan zamanlar ve tesbih namazı,
16. Kur’an okuma adabı ve okuyucuların sıfatları,
17. Kur’an’da geçen mufassal ve muvassal ifadeler, alimlerin methi ve gafillerin yerilmesi ve Kur’an’daki bazı garip kelimelerin tefsiri,
18. Gaflet ehlinin çirkin sıfatları,
19. Kur’an’ı Kerim’i sesli ve sessiz okumanın hükümleri,
20. Gecelerin ihyası,
21. Cuma gününün adabı ve bu konuda müridin bilmesi gerekenler,
22. Oruç, orucun tertibi ve oruçluların sıfatları,
23. Nefis muhasebesi ve vakitlere riayet edilmesi,
24. Mürid için virdin mahiyeti ve ariflerin durumu,
25. Nefsi tanımak ve ariflerin vecd halleri,
26. Murakabe ehlinin müşahedesi,
27. Müridlerin esası,
28. Mukarrebunun murakabesi ve yakini iman sahiplerinin makamları,
29. Mukarrebunun makamları ve yakini iman sahibi ariflerin durumu,
30. Kalp ehline gelen havatır,[5]
31. İlim, ilmin fazileti, alimlerin sıfatları,marifet ilminin diğer ilimlere üstünlüğü, selef-i Salih alimlerinin yolları, batın ilminin zahir ilmine üstünlüğü, dünya alimleriyle ahiret alimleri arasındaki fark, ilimleriyle dünyalık peşinde koşan şer alimlerinin durumu, ilmin sıfatları, Selefin ilimde izlediği yol, sonrakilerin uydurdukları kıssa ve sözler, Selef tarafından yapılmadığı halde sonradan uydurulan söz ve fiiller, iman ve yakin ilminin diğer ilimlere üstünlüğü, haberlerin ayıklanması ve rivayetlerin değerlendirilmesi,
32. Yakin makamlarının açıklanması, bu ilme sahip olanların halleri(Tevbe, Sabır,Şükür, Reca, Korku, Zühd, Tevekkül, Rıza ve Muhabbet),[6]
33. İslam’ın beş temeli,
34. İslam ve imanın açıklanması, sünnetin akitleri, insanların zahir ilmine göre muameleleri, İslam’ın temel dayanakları, iman esasları, iman İslam bağlantısı, kalp-amel ilişkisi, iman İslam ayrımının açıklanması, imanda istisna, nifaktan korunma ve selefin bu hususta izlediği yol,
35. Ehl-i Sünnet ve tarikatın faziletleri ve selef imamlarının yolları,
36. Kişinin İslam güzelliği ve Allah’ın onu sevmesinin alametleri, Müslümanın diğer Müslümanlar üzerindeki hakları, İslam’ın Müslümanlara farz kıldığı hürmet, bedeni sünnetler ve sakalla ilgili günah ve bidatler, sünnet ve nafile namazlar,[7]
37. Büyük günahlar ve kafirlerin hesaplarıyla ilgili meseleler,
38. İhlas, niyet ve niyetin güzelleştirilmesi,
39. Diyet (alınan gıdaların kişinin durumuna göre ayarlanması)
40. Yemekler, bunlarla ilgili adab ve sünnetler, mekruh ve müstehaplar,
41. Fakirliğin gerekleri, faziletleri, fakir avam ve havassın sıfatları, bağışların kabul ediliş ve reddediliş yolları ve selefin yolu,
42. Yolcunun hükümleri ve yolculuk yapmanın amaçları,
43. İmanın hükmü, imamet ve imama uyanların sıfatları,
44. Allah yolunda kardeşlik ve dostluk, kardeşlerin birbirlerini sevmeleri, kardeşlerle ilgili hükümler ve dostların sıfatları,
45. Evlilik, evlenip evlenmeme konusunda hangisinin daha hayırlı olduğu ve kadınlarla ilgili hükümler,
46. Hamama girme adabı,
47. Geçimi temin etme yolları, zanaatlar, alış-veriş ve bu konuda bilinmesi gereken hususlar,
48. Helal, haram ve ikisi arasında kalan şüpheliler, helalin fazileti, şüphelinin yerilmesidir.[8]
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder